İşçilərin Kompensasiya Şurası

Qərbdə işçilərin təzminatı işçi hərəkatlarından yaranıb və onun kökləri erkən Avropa ticarət gildiyalarına gedib çıxır. İşçilərin təzminatının əsası işçinin iş yerində xəsarət alması və ya işin xarakterinə görə xəstələnməsi zamanı gəliri əvəz etmək və tibbi sığorta təmin etməkdir. Qeydə alınmış tarixdə işçilərin hüquqlarının tanınması hələ Orta əsrlərdə mövcud olmuşdur, buna misal olaraq 14-cü əsrdə İngiltərədə Qara Ölüm və yüksək vergilər nəticəsində iqtisadi çətinliklərlə nəticələnən Kəndli Üsyanı olmuşdur. O dövrdə qeyri-qanuni olsa da, kollektiv sövdələşmə və həmkarlar ittifaqı anlayışları 18-ci əsrdə Sənaye İnqilabı zamanı Luddit iğtişaşları kimi qıcqırdılır və bəzən püskürürdü. Daha böyük birlik 19-cu əsrə qədər gözləməli oldu ki, bu zaman Karl Marksın sosialist ideyaları qüvvəyə minməyə başladı. 20-ci əsrin əvvəllərində işçilərin hüquqları daha sonra Birləşmiş Millətlər Təşkilatına daxil edilmiş Beynəlxalq Əmək Təşkilatında təsbit edildi.

Ümumi Qanun işəgötürəni təhlükəsiz iş mühiti, təhlükəsiz alətlər və işçiyə həddindən artıq yük yükləməmək üçün adekvat yardım göstərməyə borcludur. Hazırda işçilərin kompensasiyası işçilərin və işəgötürənlərin hüquqlarını balanslaşdıran sığorta növüdür. Xüsusilə, işçi təqsirindən asılı olmayaraq işəgötürənin səhlənkarlığına görə məhkəməyə vermək hüququndan imtina etmək müqabilində müavinətlər, adətən əmək haqqının dəyişdirilməsi və tibbi xərclər alır. İdeal olaraq, iddialar maliyyə cəhətdən müstəqil və xüsusi maraq qrupları ilə əlaqəsi olmayan qərəzsiz işçilərin təzminat şurası tərəfindən baxılır.

Bu gün işçilərin kompensasiya şurası ümumilikdə işçilərin təhlükəsizliyini əhatə edir və inkişaf etmiş dünyanın əksər ölkələrində müxtəlif formatlarda mövcuddur. Yaponiya və Braziliya kimi bəzi ölkələrdə işçilərin kompensasiya şurasının funksiyaları hökumət tərəfindən həyata keçirilir. Braziliyada müstəqil işçilərin kompensasiya şurasını hökumət tərəfindən idarə olunan Milli Sosial Sığorta İnstitutu əvəz edir, bu, bütün standart müavinətləri, üstəgəl işsizlik sığortası və sağlamlıq müavinətlərini əhatə edən sosial sığortadır. Sistem müəyyən edilmiş qrafikə uyğun olaraq öz-özünə işləyən şəxslər, işçilər və işəgötürənlərin töhfələri hesabına maliyyələşdirilir. Yaponiyaya gəldikdə, işçilərin kompensasiya şurası işsizlik sığortası və qəza sığortasından ibarət əmək sığortasını idarə edən Əmək Standartları Ofisi formasındadır.

Alman sistemi, İşçilərin Kompensasiya İnstitutu, digər Avropa ölkələri üçün prototip halına gəldi və hökumətin tələbələr kimi müəyyən təbəqələr adından töhfə verdiyi işəgötürənlər vasitəsilə maliyyələşdirilir. Öz-özünə işləyən şəxslər könüllü töhfələrlə sığortaya qoşula bilərlər. Almaniya 90% işə qayıtma dərəcəsinə malikdir; lakin, həftəlik əmək haqqının dəyişdirilməsi və hərtərəfli tibbi müavinətlər, fərd qocalıq təminatı üçün uyğun olana qədər davam edə bilər. Almaniyanın işçilərin sığortasının müvəffəqiyyəti, güclü yenidən hazırlıq və peşə bacarıqları proqramlarının təkmilləşdirilməsi ilə birləşə bilər.

Braziliya, Yaponiya və Almaniya sığortaya diqqət yetirən işçilərin kompensasiyasına misaldır. Ümumilikdə daha mübahisəli olan Birləşmiş Ştatlar işəgötürənlərin müdafiəsinə diqqətini saxlamışdır. Hər bir ştatda işçilərin təzminatlarını təmin edən dövlət və özəl hüquqların əməliyyatlarına nəzarət edən bir şura var. Ayrı-ayrı dövlətlər iddia edirdilər ki, işəgötürənləri təqsirsiz işçilərin təzminat sığortası almağa məcbur etmək, işəgötürənlərin qanunun lazımi prosesinə müraciət etməsinin pozulmasıdır. 1917-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarının Ali Məhkəməsi işəgötürənin qanuni hərəkətlərinin işçilərin məcburi təzminat qanunu mövcud olduqda davam edə biləcəyinə qərar verdi.

Əksər ştatlarda işçilər işlə bağlı xəsarətlər və xəstəliklər üçün tibbi yardım alacaqlar. Bununla belə, işəgötürənlər sığorta planından imtina edərlərsə və işçi səhlənkarlığını sübut edə bilsə, işçi məhkəməyə müraciət edə və işçilərin təzminatları ilə təmin edilən müavinətləri aşan kompensasiya ala bilər. Abunə olmayan işəgötürənlər işçilərin kompensasiyalarından daha çox məmnun olduqlarını və kompensasiyanın təmin edilməsi ilə bağlı daha az xərclərin olduğunu bildirdilər. Bununla əlaqədar olaraq, ABŞ-da işlə əlaqədar xəsarətlərin bildirilməsi problem olaraq qalmaqdadır. İşçilər, işçinin iş xəsarəti barədə məlumat verərsə və tibbi ödənişləri üçün cibindən ödənişlər edərsə və ya özəl və ya dövlət tibbi sığorta planlarına etibar edərsə, işəgötürənlərinin qisas ala biləcəyindən qorxurlar. İstənilən halda, nəticə işçi və sağlamlıq sığortaçısı üçün mənfi olur. İşçilərin kompensasiyası ilə bağlı mübahisələrin əksəriyyəti indi məhkəmə sistemindən kənarda inzibati orqanlara verilir və qeyri-rəsmi həll olunur.

Birləşmiş Ştatlarda olduğu kimi, Böyük Britaniya da diqqəti işəgötürənin müdafiəsinə yönəldib. İşçilərin kompensasiya şurası yoxdur və işlə bağlı bütün sağlamlıq məsələləri Sağlamlıq və Təhlükəsizlik İdarəsi tərəfindən idarə olunur. Mülki işçilər istisna olmaqla, bütün işçilər işəgötürənlərin icbari İşəgötürənlərin Məsuliyyət Sığortası ilə əhatə olunurlar. Müavinət almaq üçün işçi işəgötürənin qanuni olaraq kompensasiya ödəməyə borclu olduğunu sübut etməlidir. 19-cu əsrin sonunda qanun işçinin yalnız xəsarət və ya xəstəliyin işdə baş verdiyini sübut etmək öhdəliyinə yenidən baxdı.

İsveç kimi sosialist ölkələr üçün işçilərin 90%-i kollektiv müqavilələr çərçivəsində əhatə olunur və işəgötürənlərə çox az tənzimləmə tətbiq edilir. Nəticə hər iki tərəfin sərbəst danışıqları üçün ideal balanslaşdırılmış muxtariyyətdir. İşçilərin kompensasiya şurası milli təhlükəsizlik proqramı ilə sıx bağlı olan məcburi milli proqramdır. Təqsirsizlik sığortası ilə əhatə olunmayan işçilər kompensasiya üçün işəgötürənlə məhkəməyə müraciət edə bilərlər. Bununla belə, işçilərin milli sığortasında qeydiyyatın yüksək olduğunu nəzərə alaraq, bu kurs nadir hallarda keçirilir.

Dünyanın digər yerlərində işçilərin kompensasiya şurası yoxdur və ya işçinin kompensasiya hüququ ilə bağlı qanunvericilik qeyri-bərabər tətbiq edilir. Hindistan və Çin kimi sürətlə inkişaf edən iqtisadiyyatlardakı işçilər xüsusilə risk altındadırlar, çünki sənayelər böyük ölçüdə tənzimlənmir və tibbi sığorta çox vaxt yalnız xəstəxanadaxili qayğıları əhatə edir. Həqiqətən də, dünya işçilərinin əksəriyyəti üçün əlillik və ya xəsarət fəlakətli tibbi ödənişlərlə və ev təsərrüfatlarının yoxsulluğuna düşməsi ilə nəticələnə bilər.

Xülasə, Beynəlxalq Əmək Təşkilatının xoş niyyətlərinə baxmayaraq, işçilərin təzminat şurası ilə bağlı qlobal standartlaşma yoxdur. İşçilərin təzminatı anlayışı işçi koalisiyalarından yarandı və nəticədə işçilərin və işəgötürənlərin hüquqları arasında tarazlığa nail olmağa çalışan qanunvericiliyə çevrildi. Konsepsiyanın ayrı-ayrı ölkələrdə necə inkişaf etməsi işçilərin nə dərəcədə təşkilatlana bilməsindən və hökumətin işçiləri nə dərəcədə dəstəkləməsindən asılı idi.